Carte blanche van het WeTechCare-team
Digitale technologie biedt veel voordelen, maar zorgt ook voor heel wat ongelijkheden. Terwijl privébedrijven en overheidsinstellingen aan de ene kant zo snel mogelijk en tegen elke prijs digitaliseren, zijn er aan de andere kant ongeveer vier op de tien mensen die digitaal kwetsbaar zijn – dat wil zeggen dat ze zo weinig kennis hebben v an digitale technologie dat ze vroeg of laat achterop raken door nieuwe procedures of geavanceerde updates van bepaalde digitale diensten.
Voor deze mensen zonder digitale kennis pleit de vzw WeTechCare voor een digitale wereld die voor iedereen toegankelijk is, voor een respectvolle en inclusieve digitale omgeving, met toegankelijke toepassingen en waarbij de mens centraal staat.
WeTechCare wil niet-digitale alternatieven voor gedigitaliseerde diensten behouden, om iedereen vrije en onbeperkte toegang te geven.
Voordelen van digitale technologie en potentiële mogelijkheden
De digitalisering van bepaalde diensten heeft in principe meer voordelen dan nadelen. De ontwikkeling van bankapplicaties voor smartphones maakt het potentieel mogelijk dat 93% van de mensen tussen 16 en 74 jaar, in het bezit van een smartphone, hun rekeningen kunnen beheren, terwijl dat cijfer voor mensen met een laptop maar op 68% ligt. Deze digitale evolutie maakt het dus een stuk eenvoudiger om toegang te krijgen tot je rekeningen (maar niet genoeg, daar komen we nog op terug) en geeft gebruikers meer autonomie. Enkele voordelen zijn tijdswinst, centralisatie van gegevens, toegang tot officiële documenten en archieven, vermijden van extra kosten, vermijden van verplaatsingen, toegang tot verschillende communicatiemogelijkheden met bankadviseurs en meer autonomie in het beheer van administratie en financiën.
De digitalisering van de overheid heeft eveneens een aantal voordelen zoals centralisatie van gegevens, versnelling van procedures, minder tussenpersonen, minder rekening houden met openingstijden, opvolging van het proces en automatisering van bepaalde procedures. De digitalisering zien we ook in andere domeinen, zoals het onderwijs (toegang tot informatie), vrije tijd, werk, online winkelen, gezondheidszorg, mobiliteit, enz. Voor al die sectoren wegen de voordelen voor de samenleving op tegen de nadelen. De digitalisering is dan ook een goede zaak voor zowel de dienstverleners als de meeste burgers. Voor bepaalde uitgesloten of anderszins gediscrimineerde groepen in de samenleving en/of in bepaalde gemeenschappen biedt digitalisering ook een middel tot emancipatie, en zelfs bevrijding, wat uiteindelijk het dagelijks leven van deze groepen kan veranderen.
Nadelen van digitale technologie en het bevorderen van niet-digitale alternatieven
Er zijn wel een aantal kanttekeningen bij de voordelen van digitalisering. De belangrijkste is dat ‘digitalisering’ niet mag leiden tot ‘ontmenselijking’. Mensen, zowel online als offline, moeten centraal blijven staan in de samenleving en onze activiteiten.
Als we het voorbeeld van de bankapplicaties voor smartphones er weer even bijnemen, is het logisch dat als 93% een smartphone heeft, er nog steeds 7% is die er geen heeft of niet gebruikt. Voor al die mensen moet er een alternatief beschikbaar zijn.
De Barometer van digitale inclusie 2024 laat ook zien dat online bankieren (via smartphone en computer samen) in de drie gewesten gemiddeld maar door 78% van de doelgroep wordt gebruikt, en dat dus bijna een op de vijf mensen (22%) er geen gebruik van maakt. Voor die personen moeten ook alternatieven worden voorzien. Het gebruik van andere essentiële online diensten is nog lager, wat nog eens laat zien dat het belangrijk is om niet-digitale alternatieven te behouden (gebruikspercentage van 66% voor e-commerce, 73% voor e-government en 49% voor e-gezondheid).
De digitalisering van essentiële diensten leidt tot een massale verdwijning van niet-digitale alternatieven: sluiting van loketten (bank, treinen, post), beperking van de openingstijden, vervanging van medewerkers door elektronische loketten, extra kosten voor papieren alternatieven, verplichting om online een afspraak te maken, uitsluitend online ondersteuning voor burgers/consumenten, verplichting om een online account aan te maken, enz.
Daar komen nog twee extra obstakels bij: het vaardigheidsniveau en de toegankelijkheid.
Ten eerste zorgen de digitalisering en de snelle evolutie van digitale apparaten en interfaces ervoor dat burgers, die vaak al kwetsbaar zijn of in een moeilijke situatie zitten, sneller vaardigheden en zelfstandigheid verliezen. Toegang tot de digitale wereld vraagt soms geavanceerde vaardigheden.
Ten tweede hebben sommige groepen al te maken met bepaalde vormen van kwetsbaarheid in de samenleving. De enorme digitalisering draagt alleen maar bij aan die kwetsbaarheden en leidt tot wat we de “dubbele straf” noemen. Denk hierbij aan mensen die geïsoleerd zijn, ouderen, mensen die afhankelijk zijn van een leefloon en/of in financiële moeilijkheden verkeren, mensen met een ziekte of handicap, analfabeten, anderstaligen, mensen die sociaal-cultureel kwetsbaar zijn, en nog vele anderen. Vandaag zijn in België bepaalde elementen zoals leeftijd, opleidingsniveau, inkomen, toegang tot werk en geslacht nog steeds belangrijke factoren voor een grotere digitale uitsluiting. Daardoor wordt de kloof tussen mensen die met voorsprong beginnen en kansarme groepen steeds groter (het zogenaamde Matthew-effect).
De resultaten spreken voor zich: mensen die geen toegang hebben tot digitale technologie verliezen hun zelfstandigheid, familieleden worden automatisch digitale assistenten, digitale coaches worden ingeschakeld om bepaalde dingen te doen en beroepen in de sociale sector worden steeds meer digitaal. Er ontstaat bijgevolg een echte samensmelting tussen sociale ondersteuning en digitale ondersteuning.
We denken dat in bepaalde situaties menselijk contact nodig is en pleiten daarom voor niet-digitale alternatieven voor mensen die:
- (nog) geen gebruik kunnen maken van digitale diensten;
- geen gebruik willen maken van digitale diensten;
- geen gebruik kunnen of willen maken van digitale diensten.
Afbeelding: de verschillende niveaus van digitale kloof en de nuances tussen digitale “kloof” en “kwetsbaarheid”. Cijfers: Barometer digitale inclusie 2024, KBS. Afbeelding: vzw WeTechCare
Op zoek naar een gezond evenwicht
Een inclusieve wereld, waar digitale technologie veel mogelijkheden biedt
Er valt veel te winnen bij het gebruik van digitale technologie in een wereld die steeds meer verbonden is en rekening houdt met de voordelen ervan. WeTechCare blijft investeren in het aanleren van digitale basisvaardigheden aan mensen die geen toegang hebben tot digitale technologie voor het gebruik van alle essentiële diensten, persoonlijke ontplooiing via onderwijs, gezondheidszorg, mobiliteit, vrije tijd en tal van andere domeinen waarin digitale technologie als springplank kan dienen. De organisatie doet dat door middel van opleidingen en hulpmiddelen voor eerstelijnswerkers, de ontwikkeling van toegankelijke, inclusieve en kwalitatieve educatieve inhoud en opleidingen voor mensen die geen kennis hebben van digitale technologie. De vereniging zal publieke en private actoren blijven sensibiliseren voor meer digitale inclusie, wat ook het aanbieden van niet-digitale alternatieven omvat.
Alles digitaal draagt dus niet bij aan een inclusieve samenleving, integendeel zelfs. Hoewel digitale technologie veel mogelijkheden biedt, moeten we ook rekening houden met mogelijke belemmeringen en nadelen van het gebruik ervan, en met persoonlijke keuzes en situaties waarin mensen ervoor kiezen om geen gebruik te maken van digitale technologie. In een moderne samenleving moet het zeker mogelijk zijn om een gezond evenwicht te vinden tussen de digitalisering van bepaalde diensten en niet-digitale alternatieven, waarbij de mens centraal blijft staan. Het lijkt ons daarentegen weinig zinvol om digitale technologie te beteugelen. In plaats van verandering te vertragen of te verhinderen, moeten we samen en op een constructieve manier proberen om digitale technologie voor iedereen toegankelijk te maken, met alle uitdagingen en kansen die dat met zich meebrengt.
——-
* Meer informatie over de verschillende studies rond de digitale kloof in België vind je in de onderstaande rapporten. Voor de gegevens in dit artikel hebben we de Barometer van digitale inclusie van de Koning Boudewijnstichting gebruikt.
- 40% van de Belgische bevolking tussen 16 en 74 jaar bevindt zich in een situatie van digitale kwetsbaarheid. Barometer Digitale Inclusie 2024, gepubliceerd door de Koning Boudewijnstichting
- Baromètre citoyens 2023. Fracture numérique, gepubliceerd door het Agence du Numérique (in het Frans)
- Imec.digimeter 2024, digitale trends in Vlaanderen, gepubliceerd door IMEC
- De Brusselaars en de digitale wereld – Editie 2024, gepubliceerd door het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse
WeTechCare België is een vzw die in 2019 is opgericht en zich inzet voor meer digitale inclusie in de samenleving. De activiteiten variëren van strategische begeleiding en advies aan publieke en private instellingen, opleiding in digitale begeleiding van professionals en vrijwilligers die in contact staan met burgers die geen kennis hebben van digitale technologie, directe opleiding van burgers in digitale basisvaardigheden, en de ontwikkeling van pedagogische tools op 123digit.be.
123Digit is een platform voor digitale begeleiding en opleiding voor digitale coaches en burgers die digitale basisvaardigheden willen leren. Bekijk onze gratis toegankelijke educatieve inhoud door een account aan te maken op www.123digit.be
***
Dit artikel is geschreven in het kader van het project ‘123Digit’, met steun van de POD Maatschappelijke Integratie, Digilab en de Europese Unie.
