Cyberpesten, wraakporno, (slut) shaming, doxxing… waar hebben we het eigenlijk over?
Het internet zit vol goede raad, goede bedoelingen en mooie ontdekkingen, maar… de digitale wereld brengt helaas ook een flinke portie geweld met zich mee, in verschillende vormen.
Onlinegeweld kan zich op meerdere manieren uiten: het kan direct zijn, bijvoorbeeld een belediging gericht aan een persoon of gemeenschap, of indirect en verraderlijk, zoals vooroordelen in de algoritmes van sociale netwerken.
Om online agressie te begrijpen, moet je weten hoe het internet en zijn platformen functioneren. Vandaag de dag hebben alle platformen moderatiesystemen (geautomatiseerd of niet, de ene al strenger dan de andere), en het zijn precies deze gemeenschappelijke gebruiksregels die gebruikers proberen te omzeilen om hun boodschap over te brengen.
De miljoenen berichten die openbaar worden uitgewisseld, worden niet systematisch gecontroleerd of gefilterd. Het is vaak aan de gebruikers om een bericht als ongepast, gewelddadig of haatdragend te melden. Door die grijze zone hebben internetgebruikers meer ruimte om zich te uiten zonder veel vrees voor moderatie of sancties.
De verschillende vormen van onlinegeweld :
- Cyberpesten
Cyberpesten omvat herhaalde aanvallen via het internet (beledigingen, bedreigingen, spot, identiteitsdiefstal…) met als doel iemand te kwetsen, te intimideren of te isoleren. Iedereen kan slachtoffer worden, maar het treft vooral kwetsbare groepen. De impact wordt versterkt door de blijvende aanwezigheid, anonimiteit en snelle verspreiding van de inhoud.
- Sexting
Het gaat om het versturen van seksueel getinte inhoud (teksten, beelden, video’s) zonder toestemming van de ontvanger. Deze vorm van online intimidatie komt vaak voor op sociale media of datingapps en is een vorm van digitaal seksueel geweld.
- Shaming’ en ‘slut shaming’
Deze praktijken zijn bedoeld om iemand – vaak een vrouw – publiekelijk te vernederen of kleineren vanwege haar uiterlijk, gedrag, privéleven of meningen. Slut shaming is specifiek gericht op het stigmatiseren van de (vermeende) seksualiteit van een vrouw, en versterkt genderongelijkheid online.
- Gaslighting
Een vorm van psychologische manipulatie die iemand doet twijfelen aan haar/zijn eigen waarnemingen of geheugen. Online gebeurt dit via verdraaiing van woorden, spot of voortdurend in twijfel trekken, met als doel iemand te ondermijnen en controle te krijgen.
- Doxxing
Doxxing is het online publiceren van persoonlijke en vertrouwelijke informatie (adres, telefoonnummer, foto’s, enz.) zonder toestemming, met als doel te schaden, intimideren of aanzetten tot pesterijen.
- “Revenge porn” of wraakporno
Het verspreiden van intieme beelden of video’s zonder toestemming van de betrokkene, vaak uit wraak, chantage of vernedering. Deze praktijk vormt een ernstige inbreuk op de privacy en treft vooral vrouwen.
- Happy slapping’ of video-lynchen
Bij deze vorm van geweld wordt een persoon fysiek of verbaal aangevallen terwijl dit gefilmd wordt om nadien te delen op sociale media. Doel? Het slachtoffer publiekelijk vernederen, soms enkel “voor het plezier” van de groep.
- Geheime en besloten groepen
Op sommige platformen of apps laten besloten groepen toe om moderatie te ontwijken en vrijelijk seksistische, racistische, homofobe of gewelddadige inhoud te delen. Deze omgevingen geven een gevoel van straffeloosheid en versterken haatdragende boodschappen online.
Wie zijn de slachtoffers van onlinegeweld?
Onlinegeweld kan iedereen treffen, maar bepaalde groepen lopen een groter risico omwille van hun persoonlijke of sociale situatie. De meest getroffen doelgroepen zijn:
- Jongeren (tieners en jongvolwassenen), die erg actief zijn op sociale media.
- Vrouwen, die vaker het doelwit zijn van seksistisch geweld, slut shaming of seksuele intimidatie.
- Personen met een etnische of religieuze minderheidsachtergrond, vaak slachtoffer van racisme of xenofobie online.
- De LGBTQIA+ gemeenschap, die te maken krijgt met haatspraak, spot of georganiseerde pesterijen.
- Personen met een handicap, ziekte of die in armoede leven, die vaak gestigmatiseerd worden.
- Oudere mensen, die soms worden uitgelachen of slachtoffer zijn van gerichte oplichting.
De slachtoffers van onlinegeweld zijn vaak ook degenen die in de maatschappij reeds andere vormen van discriminatie ondergaan. Digitaal geweld kan bestaande ongelijkheden versterken.
Wat zijn de gevolgen van online geweld?
De effecten van online geweld zijn nooit puur virtueel. Ze kunnen diep en langdurig zijn, vooral bij kwetsbare doelgroepen:
- Verlies van zelfvertrouwen, schaamte of schuldgevoel
- Stress, angst of zelfs depressie
- Sociale isolatie, terugtrekking
- Slaapproblemen of concentratiestoornissen
- Schoolse of professionele moeilijkheden
- Zelfmoordgedachten in de zwaarste gevallen
Voor begeleiders en professionals is het essentieel om deze gevolgen ernstig te nemen, zonder te vooroordelen naar de personen te luisteren, en een veilige en ondersteunende omgeving te bieden.
Wie doet wat om internetgebruikers te beschermen?
“Wat in Las Vegas gebeurt, blijft in Las Vegas.” Wat online gebeurt, blijft dat ook online? Niet echt.
Ondanks een zekere laksheid bij grote sociale netwerken worden er toch accounts verwijderd en inhoud offline gehaald. Het meest bekende voorbeeld is de verwijdering van de accounts van voormalig Amerikaans president Donald Trump op Twitter (nu X), Facebook, Instagram en YouTube. De platforms oordeelden zelf dat zijn uitlatingen hun gebruiksregels schonden.
Net zoals op straat, in de pers of thuis, gelden er ook wetten in de digitale wereld. In België zijn internetgebruikers ook wettelijk beschermd. Leden van de extreemrechtse studentenbeweging ‘Schild en Vrienden’ uit Gent worden vervolgd voor negationistische, racistische, xenofobe en seksistische uitlatingen in een privé WhatsApp-groep, na onthullingen in een VRT-reportage. In Wallonië zijn jongeren veroordeeld na de dood van een tiener, waarvan de aanval werd gefilmd (‘video-lynchen’).
Er bestaan verschillende Belgische diensten die zich inzetten tegen cybercriminaliteit (zoals cyberpesten) en de bescherming van internetgebruikers: Federal Computer Crime Unit (van de Federale Gerechtelijke Politie), Regional Computer Crime Unit, Centrum voor Cybersecurity België (CCB), dat de uitvoering van het Belgische cybersecuritybeleid coördineert.
Ook Europa is betrokken: de “Digital Services Act (DSA)” wil het gebruik van internet, AI en online inhoud reguleren om internetgebruikers beter te beschermen.
Tijdens de gewapende heropflakkering van het Israëlisch-Palestijns conflict in oktober 2023 riep de Europese Commissie X (ex-Twitter), TikTok en Meta op om uit te leggen welke maatregelen zij nemen tegen desinformatie en voor de bescherming van minderjarigen tegen gewelddadige inhoud.
Onze rol als digitale begeleiders
Mensen begeleiden in het digitale domein betekent niet enkel uitleggen hoe een computer of app werkt. Het betekent ook helpen om veilig te surfen, risico’s te herkennen… en zich te beschermen.
Als digitale begeleiders kunnen wij:
- Sensibiliseren rond de verschillende vormen van online geweld (pesterijen, oplichting, haatberichten…)
- Luisteren zonder te oordelen naar de verhalen van slachtoffers of getuigen
- De juiste reflexen uitleggen: melden, blokkeren, niet reageren, hulp vragen
- Doorverwijzen naar gepaste hulpmiddelen of gespecialiseerde organisaties
- Een veilige cursistenomgeving creëren waar iedereen vragen mag stellen en leert zich te verdedigen
Strijden tegen online geweld betekent ook bouwen aan digitale autonomie in vertrouwen.
Nuttige nummers en diensten in België – Onlinegeweld
- Safeonweb
Officieel platform voor informatie en melding van kwaadaardige inhoud, oplichting, phishing, enz.
Meld een incident: via het online formulier
- Child Focus
Voor meldingen van misbruik, cyberpesten of seksueel getinte beelden met minderjarigen.
📞 116 000 (gratis nummer, 24/7)
- Federale Politie – Computer Crime Unit
Voor klachten bij cyberpesten, identiteitsfraude, wraakporno, enz.
Bezoek een politiekantoor of ga naar de website van de Federale Gerechtelijke Politie
- Luisterlijn seksueel geweld – Zorgcentra na Seksueel Geweld
Voor alle vormen van seksueel geweld, ook online (sextortion, wraakporno, enz.)
📞 1712 (anoniem, gratis, 7/7)
🌐 https://zsg.belgium.be/nl
- Zelfmoordlijn – Centrum ter Preventie van Zelfdoding
Bij psychische nood of voor personen in crisis na onlinegeweld
📞 1813 (gratis, 24/7)
🌐 https://www.preventiezelfdoding.be/
